Αναδημοσιεύουμε μεταφρασμένο το άρθρο της Μιράντα Μπράιαντ με τον παραπάνω τίτλο, άρθρο που δημοσιεύθηκε στον Guardian στις 14 Νοεμβρίου 2021, καθώς υπενθυμίζει ότι η αύξηση και η επέκταση της παραγωγής («ανάπτυξη»), ακόμα κι αν είναι γιγάντια, σπάνια προσφέρει κάτι περισσότερο από ψίχουλα στις αμοιβές και στις συνθήκες των εργαζομένων, ενώ μερικές φορές τις επιδεινώνει κιόλας. Σ' έναν παραδοσιακά υποβαθμισμένο κλάδο όπως ο υποτιτλισμός, η διαφορά ανάμεσα στα δυο αυτά μεγέθη γίνεται τερατώδης.
Πού πήγαν οι μεταφραστές;
Οι Αντουάν Γκουί και Ομάρ Σι στη γαλλική σειρά Lupin,
που προβάλλεται στο Netflix. Φωτογραφία: Emmanuel Guimier)/PR
Με τη γενικευμένη λατρεία για μη αγγλόφωνες εκπομπές και την άνθιση της παγκόσμιας αγοράς streaming, οι μεταφραστές υποτίτλων θα έπρεπε να διανύουν μια χρυσή εποχή. Δημοφιλείς σειρές, όπως η κορεατική επιτυχία Squid Game που προσέλκυσε 111 εκατομμύρια θεατές από τις 28 πρώτες ημέρες της και έγινε η σειρά με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση στο Netflix, η ισπανική σειρά La Casa de Papel και η γαλλική σειρά Lupin, αποδεικνύουν ότι οι υπότιτλοι δεν είναι εμπόδιο στην προσέλκυση ενός τεράστιου παγκόσμιου κοινού. Πέρυσι το Netflix ανέφερε ότι οι ξενόγλωσσοι τίτλοι αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 50% σε σχέση με το 2019.
Εντούτοις, παρά τον κρίσιμο και ιδιαίτερα εξειδικευμένο ρόλο τους, καθώς λειτουργούν ως αγωγοί μεταξύ της δράσης στην οθόνη και εκατομμυρίων θεατών στην υφήλιο, οι μεταφραστές που μοχθούν για να γράψουν τους υπότιτλους των streamers –μερικοί από τους οποίους αμείβονται με μόλις 1 δολάριο ανά λεπτό προγράμματος– δεν βλέπουν να φτάνει ως αυτούς κάποιο μερίδιο από τα κέρδη.
Η κατάσταση είναι τόσο άσχημη που, μετά από δύο χρόνια στον κλάδο, η αυτοαπασχολούμενη μεταφράστρια και κειμενογράφος Άνε Βάντερς (Anne Wanders) θέλει να αποτρέψει τυχόν νεοεισερχόμενους. «Είναι τόσο άθλια που αν κάποιος με ρωτούσε: "Είδα μια αγγελία για δουλειά, να προσπαθήσω να γίνω μεταφραστής υποτίτλων;", θα του απαντούσα: "Όχι, μην το κάνεις. Δεν αξίζει τον κόπο"», δήλωσε η 40χρονη από το Ντόρτμουντ της Γερμανίας.
Η Βάντερς μεταφράζει από τα αγγλικά στα γερμανικά για προμηθευτές streaming, μεταξύ αυτών για μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες υποτιτλισμού στον κόσμο, και απολαμβάνει τη δουλειά της, την οποία θεωρεί δημιουργική αλλά και απαιτητική. Αλλά οι αμοιβές που, όπως λέει, μπορεί να κυμαίνονται και κάτω από τον κατώτατο μισθό, δεν την καθιστούν βιώσιμη ως μοναδική πηγή εισοδήματος. «Είναι υπέροχο να κάνεις αυτή τη δουλειά, αλλά όχι αν πρέπει να τη χρηματοδοτείς παράλληλα και με τις οικονομίες σου. Τότε δεν είναι δουλειά. Τότε σε εκμεταλλεύονται».
Η νοτιοκορεατική επιτυχία Squid Game του Netflix
έχει δεχτεί πολλές κριτικές για τις ανακρίβειες των υποτίτλων της. Φωτογραφία: Youngkyu Park/Netflix/AFP/Getty Images
Ο καθηγητής Χόρχε Ντίαθ-Θίντας (Jorge Díaz-Cintas) του Κέντρου Μεταφραστικών Σπουδών του University College στο Λονδίνο δήλωσε ότι οι πλατφόρμες streaming, στις οποίες κυριαρχούσαν σε μεγάλο βαθμό αγγλόφωνες παραγωγές, έχουν γίνει «πραγματικά παγκόσμιες» και αυτό, σε συνδυασμό με την πανδημία, έχει οδηγήσει σε έκρηξη της ζήτησης. «Ο κλάδος βιώνει μια έλλειψη ταλέντων, επειδή δεν υπάρχουν αρκετοί ειδικοί στο πεδίο ούτε αρκετοί άνθρωποι με τα κατάλληλα προσόντα για να εργαστούν στο αντικείμενο αυτό», είπε.
Οι μεταφραστές αμείβονται ανά λεπτό του χρόνου προγράμματος –παρόλο που ένα μόνο λεπτό σε χρόνο οθόνης μπορεί να χρειαστεί ώρες για μια ακριβή και περιεκτική μετάφραση και υποτιτλισμό– και συνήθως εργάζονται για εξωτερικές εταιρείες, που ονομάζονται «πάροχοι γλωσσικών υπηρεσιών» (ΠΓΥ).
«Δεν υπάρχει κατώτατο όριο [στην αμοιβή]. Φτάνει σχεδόν μέχρι το μηδέν», είπε ο Μαξ Ντεριάγκιν (Max Deryagin), πρόεδρος της Βρετανικής Ένωσης Υποτιτλιστών (British Subtitlers’ Association) και εκπρόσωπος της Audiovisual Translators Europe. Θεωρητικά, πρόσθεσε: «Θα έπρεπε να είναι μια χρυσή εποχή. Έχουμε απίστευτα πολλή δουλειά». Απεναντίας, αυτό που βλέπει είναι απέραντο άγχος και εξουθένωση, καθώς οι μεταφραστές υποτίτλων προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα. Αυτό, λέει, οδηγεί τους πιο έμπειρους μεταφραστές να εγκαταλείπουν τον κλάδο για καλύτερα αμειβόμενες μεταφραστικές εργασίες ή να αλλάζουν εντελώς επάγγελμα: «Όταν οι πιο έμπειροι βετεράνοι υποτιτλιστές παραιτούνται, τους αντικαθιστούν γρήγορα, αλλά με ποιους; Με ερασιτέχνες, μερικώς απασχολούμενους, φοιτητές, τέτοιους ανθρώπους. Φυσικά, αυτό επηρεάζει την ποιότητα – τη χειροτερεύει».
Πολλοί μεταφραστές υποτίτλων δεσμεύονται από κανόνες που τους εμποδίζουν να γνωστοποιούν ποια δουλειά έχουν κάνει και για ποιον. Μιλώντας στο Twitter, η μεταφράστρια οπτικοακουστικών μέσων από τα ιαπωνικά στα αγγλικά με έδρα το Λος Άντζελες, Κατρίνα Λεονουντάκις (Katrina Leonoudakis), έγραψε: «Όπως και σε κάθε άλλο κλάδο όπου απαιτείται εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, το πρόβλημα δεν είναι ότι υπάρχει "έλλειψη". Το πρόβλημα είναι ότι οι εταιρείες δεν θέλουν να πληρώσουν τους πολύ έμπειρους μεταφραστές που είναι διαθέσιμοι. Η "έλλειψη" είναι πάντα ο καπιταλιστικός τρόπος να πεις "δεν θέλουμε να πληρώσουμε".»
Παραθέτοντας τον Πάμπλο Ρομέρο-Φρέσκο (Pablo Romero-Fresco), επίτιμο καθηγητή μετάφρασης και κινηματογράφου στο Πανεπιστήμιο του Ρόχαμπτον, ο οποίος γράφει ότι μολονότι πάνω από το 50% των εσόδων που αποκομίζουν οι περισσότερες ταινίες προέρχεται από μεταφρασμένες και προσβάσιμες εκδόσεις, ωστόσο μόνο το 0,01-0,1% του προϋπολογισμού δαπανάται γι’ αυτές, η Λεονουντάκις είπε: «Η μετάφραση είναι μία τεράστια πηγή κέρδους για τα στούντιο και τις υπηρεσίες streaming. Το γεγονός ότι εταιρείες με τζίρο πολλά δισεκατομμύρια δολάρια αρνούνται να πληρώσουν μερικά δολάρια παραπάνω σε έναν έμπειρο επαγγελματία και αντ’ αυτού επιλέγουν όποιον μειοδοτεί, με μέτρια ποιότητα, αποκαλύπτει μεγαλόπρεπα την απληστία τους και την έλλειψη σεβασμού όχι μόνο για την τεχνική της μετάφρασης, αλλά και για την τέχνη που δημιουργούν οι κινηματογραφιστές τους οποίους απασχολούν». Αν και από πολλές απόψεις είναι μια μορφή αόρατης τέχνης, οι υπότιτλοι έχουν τη δύναμη να πυροδοτούν έντονες συζητήσεις όταν έχουν λάθη, όπως φάνηκε από τις κριτικές για το Squid Game.
Η Σίλχι Τζιν (Silhee Jin), πρόεδρος της Ένωσης Μεταφραστών και Διερμηνέων της Κορέας και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Τσουνγκ-Ανγκ της Σεούλ, αποδίδει τις ασυνέπειες των υποτίτλων στη «μόνιμα κακοπληρωμένη εργασία», προσθέτοντας ότι λόγω αυτής «δεν ενθαρρύνονται να μπουν στο επάγγελμα οι σωστοί άνθρωποι, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις αιτία για τα λάθη είναι οι φτηνές λύσεις μηχανικής μετάφρασης με ελάχιστη ανθρώπινη συμμετοχή». Η εξωτερική ανάθεση, είπε, «αφήνει ελάχιστα στα χέρια των ίδιων των μεταφραστών» και πιστεύει ότι υπάρχει έλλειψη κινήτρων για την κατάρτιση επαγγελματιών.
Μια άλλη πίεση για τους μεταφραστές στη σημερινή αγορά είναι ο χρόνος. Η Μάρα Κάμπελ (Mara Campbell), διευθύνουσα σύμβουλος και ιδρύτρια της True Subtitles, η οποία εργάζεται για πολλούς από τους προμηθευτές των μεγάλων streamers, όπως οι Disney+, Netflix και Amazon Prime, θυμάται ότι όταν ξεκίνησε να μεταφράζει υπότιτλους το 1999 είχαν μια εβδομάδα για να μεταφράσουν μια ταινία. Τώρα έχουν δύο ημέρες. «Πραγματικά δεν ξέρω αν ήμουν καλύτερα τότε απ’ ό,τι τώρα, αλλά η δουλειά ήταν πάντα κακοπληρωμένη, αυτό είναι σίγουρο. Το χειρότερο είναι οι χρόνοι παράδοσης», είπε. Ακόμα και σήμερα, προσθέτει, οι επαγγελματίες του κλάδου έχουν πάθος για τη δουλειά, αλλά οι χαμηλές αμοιβές τούς διώχνουν. Η Τίινα Κίνουνεν (Tiina Kinnunen), μεταφράστρια που εργάζεται στον κλάδο εδώ και 30 χρόνια και υποτίτλισε στα φινλανδικά τις σειρές Seinfeld και The West Wing, λέει ότι οι ΠΓΥ διοχετεύουν χρήματα σε λάθος κατεύθυνση, «προσπαθώντας να αυτοματοποιήσουν πολλά πράγματα». Πιστεύει ότι η τεχνολογία θα παίξει ρόλο στο μέλλον της μετάφρασης υποτίτλων, αλλά πρέπει να αντιμετωπίζεται με προσοχή. «Είτε πράγματι βοηθάει τους ανθρώπους να κάνουν τη δουλειά τους γρηγορότερα είτε η τεχνολογία εφαρμόζεται αποκλειστικά για χάρη της τεχνολογίας».
Μιράντα Μπράιαντ (Miranda Bryant)