Τα πνευματικά δικαιώματα των μεταφραστών (3)

 

Τέσσερα ζητήματα από την καθημερινή εμπειρία των μεταφραστών στον εκδοτικό χώρο

Μέρος 3ο: Συμφωνητικά και τέρατα

 

Τι γίνεται στην πράξη…

Τα συμφωνητικά μεταξύ εκδοτών και μεταφραστών περιλαμβάνουν πολλά τραγελαφικά, τα οποία πολλές φορές φτάνουν σε σημείο να προσβάλλουν την αξιοπρέπεια των συμβαλλόμενων, είναι εξευτελιστικά για τον μεταφραστή ή ακόμα και τον συγγραφέα ή τον εν γένει δημιουργό, απαράδεκτα όσον αφορά την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και δημιουργίας (αθέμιτες περικοπές ή αλλοιώσεις).

Ωστόσο, οι συγγραφείς και μεταφραστές μπορούν να υπογράφουν με τους εκδότες συμφωνητικά σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 2121/93, να μην δέχονται μονόπλευρους και άδικους όρους υπέρ του ισχυρότερου μέρους, να διεκδικούν συμφωνητικά που ικανοποιούν, έστω και στοιχειωδώς, τις ανάγκες του πνευματικού δημιουργού.

Η ύπαρξη νομότυπων και αξιοπρεπών συμφωνητικών μόνο βελτιώσεις έχει να επιφέρει στον κλάδο, όπως έχει αποδείξει η διεθνής εμπειρία σε χώρες όπου οι νόμοι εφαρμόζονται και οι συμβάσεις τηρούν ένα ελάχιστο κοινώς αποδεκτό καθεστώς και για τους δύο συμβαλλόμενους.

 

Οι δικές μας προτάσεις

Ο ΣΜΕΔ έχει αναρτήσει εδώ και χρόνια πρότυπα συμφωνητικά μετάφρασης και επιμέλειας για την προάσπιση των δικαιωμάτων των επαγγελματιών του χώρου και έχει προτείνει συλλογική διαπραγμάτευση μεταξύ ενώσεων συγγραφέων, μεταφραστών και εκδοτών για την καθιέρωση ενός κοινά αποδεκτού συμφωνητικού και κατώτερων αμοιβών. Οι σύλλογοι εκδοτών αρνήθηκαν, αλλά η πρότασή μας εξακολουθεί να ισχύει.

 

* Οι σημειώσεις αυτές, με βάση την παρουσίαση του συνάδελφου, Κρίτωνα Ηλιόπουλου (Η μετάφραση δεν "Πωλείται"), στη 2η Μεταφραστική Συνάντηση της ΠΕΕΜΠΙΠ με τίτλο «Πνευματικά δικαιώματα και μετάφραση», εντάσσονται στη συζήτηση-καμπάνια του συλλόγου με θέμα τα πνευματικά δικαιώματα των μεταφραστών.

 

 

Πού πήγαν οι μεταφραστές;

 

Αναδημοσιεύουμε μεταφρασμένο το άρθρο της Μιράντα Μπράιαντ με τον παραπάνω τίτλο, άρθρο που δημοσιεύθηκε στον Guardian στις 14 Νοεμβρίου 2021, καθώς υπενθυμίζει ότι η αύξηση και  η επέκταση της παραγωγής («ανάπτυξη»), ακόμα κι αν είναι γιγάντια, σπάνια προσφέρει κάτι περισσότερο από ψίχουλα στις αμοιβές και στις συνθήκες των εργαζομένων, ενώ μερικές φορές τις επιδεινώνει κιόλας. Σ' έναν παραδοσιακά υποβαθμισμένο κλάδο όπως ο υποτιτλισμός, η διαφορά ανάμεσα στα δυο αυτά μεγέθη γίνεται τερατώδης.   

 

Πού πήγαν οι μεταφραστές;

 Το παγκόσμιο κοινό για ξενόγλωσσες εκπομπές συνεχούς ροής (streaming) είναι μεγαλύτερο από ποτέ. Ωστόσο, οι υποτιτλιστές εγκαταλείπουν μαζικά τον κλάδο.

Οι Αντουάν Γκουί και Ομάρ Σι στη γαλλική σειρά Lupin, που προβάλλεται στο Netflix. Φωτογραφία: Emmanuel Guimier)/PR

Με τη γενικευμένη λατρεία για μη αγγλόφωνες εκπομπές και την άνθιση της παγκόσμιας αγοράς streaming, οι μεταφραστές υποτίτλων θα έπρεπε να διανύουν μια χρυσή εποχή. Δημοφιλείς σειρές, όπως η κορεατική επιτυχία Squid Game που προσέλκυσε 111 εκατομμύρια θεατές από τις 28 πρώτες ημέρες της και έγινε η σειρά με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση στο Netflix, η ισπανική σειρά La Casa de Papel και η γαλλική σειρά Lupin, αποδεικνύουν ότι οι υπότιτλοι δεν είναι εμπόδιο στην προσέλκυση ενός τεράστιου παγκόσμιου κοινού. Πέρυσι το Netflix ανέφερε ότι οι ξενόγλωσσοι τίτλοι αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 50% σε σχέση με το 2019.

Εντούτοις, παρά τον κρίσιμο και ιδιαίτερα εξειδικευμένο ρόλο τους, καθώς λειτουργούν ως αγωγοί μεταξύ της δράσης στην οθόνη και εκατομμυρίων θεατών στην υφήλιο, οι μεταφραστές που μοχθούν για να γράψουν τους υπότιτλους των streamers –μερικοί από τους οποίους αμείβονται με μόλις 1 δολάριο ανά λεπτό προγράμματος– δεν βλέπουν να φτάνει ως αυτούς κάποιο μερίδιο από τα κέρδη.

Η κατάσταση είναι τόσο άσχημη που, μετά από δύο χρόνια στον κλάδο, η αυτοαπασχολούμενη μεταφράστρια και κειμενογράφος Άνε Βάντερς (Anne Wanders) θέλει να αποτρέψει τυχόν νεοεισερχόμενους. «Είναι τόσο άθλια που αν κάποιος με ρωτούσε: "Είδα μια αγγελία για δουλειά, να προσπαθήσω να γίνω μεταφραστής υποτίτλων;", θα του απαντούσα: "Όχι, μην το κάνεις. Δεν αξίζει τον κόπο"», δήλωσε η 40χρονη από το Ντόρτμουντ της Γερμανίας.

Η Βάντερς μεταφράζει από τα αγγλικά στα γερμανικά για προμηθευτές streaming, μεταξύ αυτών για μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες υποτιτλισμού στον κόσμο, και απολαμβάνει τη δουλειά της, την οποία θεωρεί δημιουργική αλλά και απαιτητική. Αλλά οι αμοιβές που, όπως λέει, μπορεί να κυμαίνονται και κάτω από τον κατώτατο μισθό, δεν την καθιστούν βιώσιμη ως μοναδική πηγή εισοδήματος. «Είναι υπέροχο να κάνεις αυτή τη δουλειά, αλλά όχι αν πρέπει να τη χρηματοδοτείς παράλληλα και με τις οικονομίες σου. Τότε δεν είναι δουλειά. Τότε σε εκμεταλλεύονται».