Πηγή: Mox
Την Παρασκευή 31 Μαΐου, η «Συνεργασία για τη Μετάφραση», όπως αποκαλούν τη νεοσύστατη πρωτοβουλία τους έξι μεταφραστικά γραφεία, μία εταιρεία μεταφραστικής τεχνολογίας, μία σχολή μετάφρασης και ένα μεταφραστικό διαδικτυακό φόρουμ, πραγματοποίησε μια δεύτερη «Συνάντηση για τη Μετάφραση», μετά την αντίστοιχη εκδήλωση που είχε πραγματοποιηθεί πριν από ένα χρόνο στο ίδιο μέρος. Πέρυσι η θεματική της εκδήλωσης των ποικίλων εταιρειών και επιχειρηματιών του κλάδου αφορούσε ασαφώς την Ευρωπαϊκή Ένωση και την «πιστοποίηση», παρακινώντας μας να τοποθετηθούμε δημόσια, από τη σκοπιά των εργαζόμενων μεταφραστών και μεταφραστριών, των οποίων τα συμφέροντα δεν ταυτίζονται με αυτά των εταιρειών, ούτε με «το καλό του κλάδου» (δείτε τη σχετική ανακοίνωση του ΣΜΕΔ εδώ). Η φετινή εκδήλωση, με περισσότερους διοργανωτές σε σχέση με πέρυσι, αφορούσε τα κάπως πιο φλέγοντα και πάγια θέματα της «παραγωγικότητας» και της «διασφάλισης της ποιότητας», τα οποία υποτίθεται ότι (πρέπει να) ενώνουν όλους τους διαβιούντες στο... «μεταφραστικό οικοσύστημα», όπως το έθετε το πρόγραμμα της εκδήλωσης.
Το κείμενο που ακολουθεί (και το οποίο μοιράστηκε την Παρασκευή 31/5 στον χώρο της εκδήλωσης) φιλοδοξεί να δει τα πράγματα, ξανά και πάντα, από τη δική μας μη «οικο-συστημική» σκοπιά. Από τη σκοπιά των εργαζόμενων που υποχρεούνται να δουλεύουν σε ένα όλο και πιο εντατικοποιημένο περιβάλλον, με εξευτελιστικές αμοιβές –η καταβολή των οποίων καθυστερεί για μήνες– και με ακραίες προθεσμίες. Ένα περιβάλλον όπου η κρίση αλλά και η έλλειψη συλλογικής κατοχύρωσης των δικαιωμάτων μας γίνονται εργαλεία στα χέρια των εργοδοτών, που διατηρούν στρατιές αναλώσιμων «συνεργατών», για τους οποίους η εξασφάλιση εργασίας συνδέεται με την προθυμία μειοδοσίας, με την ανοχή απέναντι στις καθυστερήσεις πληρωμής, με την αποδοχή εξαντλητικών ωραρίων και τον ανταγωνισμό με συναδέλφους, προκειμένου να πληρώνουμε επιπλέον και το δυσβάσταχτο κόστος της ασφάλισης, αφού για το κράτος, ακόμα και τις περιόδους που είμαστε άνεργοι, θεωρούμαστε «επιχειρηματίες».
Οι μεταφραστικές μνήμες είθισται να θεωρούνται κάτι «καλό για όλους τους επαγγελματίες της μετάφρασης». Ως εργαζόμενοι μεταφραστές-επιμελητές-διορθωτές έχουμε την τάση να αμφισβητούμε τέτοιου είδους «προαιώνιες αλήθειες». Ειδικά οι τεχνολογίες που σχετίζονται άμεσα με την εργασία μπορεί να είναι καλές ή κακές ανάλογα με τη σκοπιά από την οποία τις εξετάζει κανείς: από τη σκοπιά των εργαζόμενων ή από τη σκοπιά των εργοδοτών. Από τη δική μας σκοπιά, λοιπόν, των εργαζόμενων, οι μεταφραστικές μνήμες είναι καλές κυρίως για τους εργοδότες.
Θα ξεκινήσουμε από το πολύ απλό, δηλαδή από το κόστος αυτών των προγραμμάτων, που επιβαρύνει αποκλειστικά τον εργαζόμενο μεταφραστή. Θεωρούμε ότι οι μεταφραστικές εταιρείες θα πρέπει να παρέχουν δωρεάν στους μεταφραστές που εργάζονται σε αυτές (εσωτερικούς και εξωτερικούς) τις μεταφραστικές μνήμες τις οποίες χρησιμοποιούν. Ειδικά σήμερα, που οι περισσότεροι μεταφραστές αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης, που δεν είναι σε θέση να πληρώσουν ούτε τις ασφαλιστικές τους εισφορές, είναι προκλητικό οι εργοδότες να θεωρούν αυτονόητο ότι μας περισσεύουν μερικές εκατοντάδες ευρώ για να αγοράσουμε, για παράδειγμα, το TRADOS.
Αν παρ’ όλα αυτά αγοράσεις το TRADOS και το εγκαταστήσεις στον υπολογιστή σου, τότε κάνεις και κάτι άλλο χωρίς να το έχεις καταλάβει: έχεις μειώσει αυτομάτως την αμοιβή σου. Βάσει μιας απόφασης που λήφθηκε πίσω από την πλάτη μας και αποτελεί καθεστώς για όλες τις μεταφραστικές εταιρείες, κάθε λέξη που μεταφράζουμε αντιστοιχεί σε ένα ποσοστό ομοιότητας με τη μεταφραστική μνήμη – και πληρώνεται αναλόγως. Η ίδια η SDL TRADOS προωθούσε επίσημα τον κανόνα 30/60/100: δηλαδή αν χρεώνεις τη λέξη 0,04 ευρώ, τότε για επαναλήψεις και ομοιότητα 100% παίρνεις μόνο το 30%, ήτοι 0,012 ευρώ/λέξη, για ομοιότητα 99%-85% παίρνεις μόνο το 60%, ήτοι 0,024 ευρώ/λέξη, και για ομοιότητα 84% και κάτω παίρνεις το 100% της αμοιβής σου ανά λέξη. Εν ολίγοις, τη στιγμή που συμφωνείς με τον εργοδότη για τα 0,04 ευρώ, συμφωνείς ταυτόχρονα και για τα 0,012 ευρώ! Φανταστείτε τι συμβαίνει όταν η τιμή είναι 0,02 ευρώ ανά λέξη, γεγονός πολύ διαδομένο πλέον στη δουλειά μας «λόγω της οικονομικής κρίσης»... Φυσικά, όλα αυτά τα ποσοστά μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με τις ορέξεις κάθε εταιρείας και τη διαπραγματευτική μας ικανότητα. Εάν αρνηθούμε αυτού του είδους τις εκπτώσεις και απαιτήσουμε να πληρωθούμε στο ακέραιο, απλούστατα δεν θα έχουμε δουλειά, οπότε πάνε τζάμπα και τα λεφτά που δώσαμε για το TRADOS.
Ο αντίλογος των εργοδοτών είναι αναμενόμενος: «Γιατί να πληρώνεσαι για κάτι που δεν κάνεις;» Προφανώς δεν έχει καμία σχέση με την αλήθεια αυτό το επιχείρημα. Εάν μεταφράσω μία λέξη, τότε η μετάφραση αυτής της λέξης είναι προϊόν της δικής μου εργασίας και άρα πρέπει να πληρώνεται το ίδιο, ανεξάρτητα από το αν η λέξη εμφανίζεται στο κείμενο μία φορά ή 10.000 φορές. Επίσης, ποιος μεταφραστής δεν ελέγχει τα «100% match» της μνήμης; Ουκ ολίγες φορές οι μεταφραστικές μνήμες περιέχουν μπαρούφες. Είτε τις διορθώνεις είτε όχι, συνεχίζεις να κάνεις μεταφραστική δουλειά που πρέπει να πληρώνεται στο ακέραιο. Τα ποσοστά ομοιότητας 75% ή 85% είναι απλώς μία ακόμα κραυγαλέα περίπτωση κλοπής της αμοιβής μας. Όπως γράφει και μια μεταφραστική εταιρεία στην ιστοσελίδα της, πρόκειται για «ολόκληρες προτάσεις που έχουν ήδη μεταφραστεί και τις οποίες ο μεταφραστής πρέπει μόνο να διορθώσει και όχι να μεταφράσει από την αρχή». Ανάλογα δηλαδή με τα ποσοστά ομοιότητας, ο μεταφραστής μετατρέπεται σε διορθωτή, και ο εργοδότης πίνει εις υγείαν του δισυπόστατου κορόιδου. Το ποσοστό κέρδους των εργοδοτών βάσει αυτού του μοντέλου είναι μάλλον ανυπολόγιστο, αφού μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη μετάφραση που έχεις κάνει και έχει αποθηκευτεί στη μεταφραστική μνήμη όσες φορές θέλουν. Από τη δουλειά δηλαδή που έκανες και πληρώθηκες άπαξ, μπορούν να κερδίζουν σε βάθος χρόνου και εις βάρος των επόμενων μεταφραστών που θα πέσουν επάνω στο «100% match» της μνήμης που θα έχεις φτιάξει εσύ.
Ας έρθουμε τώρα στην περίφημη παραγωγικότητα. Ακόμα κι εμείς οι εργαζόμενοι μεταφραστές βάζουμε συχνά στην άκρη την κριτική μας απέναντι στην εν λόγω τεχνολογία, γιατί φαινομενικά διευκολύνει την εργασία μας. Φαινομενικά, γιατί στην πραγματικότητα παραδεχόμαστε εμμέσως ότι αυξάνεται η παραγωγικότητά μας, κάτι που είναι σίγουρα καλό για τους εργοδότες, αλλά, όπως θα δείξουμε, όχι και για εμάς. Αύξηση της παραγωγικότητας σημαίνει ότι στον ίδιο χρόνο μεταφράζουμε περισσότερες λέξεις χρησιμοποιώντας κάποια μεταφραστική μνήμη. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι αμειβόμαστε ανάλογα με τον όγκο της δουλειάς μας. Μπορεί, αντίθετα, να σημαίνει ότι στον ίδιο χρόνο βγάζουμε περισσότερη δουλειά κερδίζοντας λιγότερα χρήματα, αφού, όπως δείξαμε παραπάνω, η χρήση της μεταφραστικής μνήμης συνεπάγεται μείωση της αμοιβής μας. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι θα πρέπει να δουλεύουμε περισσότερες ώρες και πιο εντατικά σε σχέση με πριν για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε. Όταν λοιπόν οι εργοδότες μιλάνε για αύξηση της παραγωγικότητας, για μας αυτό σημαίνει περαιτέρω μείωση της αμοιβής μας, περαιτέρω αύξηση του χρόνου εργασίας και περαιτέρω εντατικοποίηση της εργασίας μας.
Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί εδώ η συνεχής πίεση που δεχόμαστε από τα μεταφραστικά γραφεία όσον αφορά τις (στενότατες) προθεσμίες παράδοσης. Στο βωμό αυτής της συνεχώς επικαλούμενης παραγωγικότητας, θεωρείται πλέον δεδομένο από τα γραφεία και από τους τελικούς πελάτες ότι μέσα σε μία μέρα μπορούμε να παραδώσουμε εξωφρενικό αριθμό σελίδων. Οι απαιτήσεις για περισσότερες σελίδες σε λιγότερο χρόνο, με αντίστοιχη βέβαια μείωση της ποιότητας και του χρόνου ελέγχου της μετάφρασης, έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση και της τελικής αμοιβής. Το βασικότερο ωστόσο πρόβλημα εδώ είναι η καλλιέργεια της αντίληψης ότι η μετάφραση είναι μια μηχανική εργασία, που μπορεί να εκτελεστεί με μεγάλη ευχέρεια σε σύντομο χρόνο – μια αντίληψη (και μια πρακτική τελικά) η οποία υποβαθμίζει ακόμα περισσότερο τη θέση του μεταφραστή.
Μιας και την αναφέραμε ήδη, λίγα λόγια ακόμα για την ποιότητα. Ποτέ άλλοτε δεν γίνονταν τόσες διακηρύξεις περί διασφάλισης της ποιότητας της μετάφρασης όσο σήμερα που, λόγω των μεταφραστικών προγραμμάτων τύπου TRADOS, η ποιότητα της μετάφρασης έχει πέσει τόσο χαμηλά. Μια ματιά στο «εγχειρίδιο» του καινούργιου μας πλυντηρίου αρκεί: Μπορεί να μην καταλάβουμε πώς «ενεργοποιείται», αλλά σίγουρα θα κερδίσουμε μια σπάνια σουρεαλιστική εμπειρία. Πιο σοβαρό όμως για μας είναι ότι η χρήση των περιβόητων εργαλείων διασφάλισης της ποιότητας έχει κάνει είδος προς εξαφάνιση τους επιμελητές και τους διορθωτές. Η επιμέλεια και η διόρθωση γίνονται σε πολλές περιπτώσεις από τον ίδιο τον μεταφραστή, χωρίς φυσικά να πληρώνεται για τις επιπλέον εργασίες. Εν ολίγοις, παρέχει δωρεάν εργασία που κανονικά θα έπρεπε να κάνουν οι συνάδελφοί του επιμελητές και διορθωτές. Αν λοιπόν οι εργοδότες κόπτονται πραγματικά για την ποιότητα των τελικών μεταφρασμάτων, ας πληρώσουν τους ειδικούς γι’ αυτό, δηλαδή τους επιμελητές και τους διορθωτές.
Τελειώνοντας, ας δηλώσουμε το προφανές: Δεν σκοπεύουμε να σπάσουμε τους υπολογιστές μας και να δουλεύουμε εφεξής υπό το φως του κεριού αγκαλιά με τριάντα τόμους λεξικών. Θέλουμε όμως να ρίχνουμε φως από τη δικιά μας σκοπιά σε ό,τι μας πλασάρεται πως γίνεται για το «καλό όλων μας». Δεν είμαστε όλοι το ίδιο, και κατά κανόνα το καλό των εργοδοτών δεν ισοδυναμεί με το καλό των εργαζόμενων.
Ως Σύλλογος Μεταφραστών Επιμελητών Διορθωτών καλούμε όλους τους συναδέλφους να αντισταθούμε συλλογικά σε κάθε είδους αύξηση της παραγωγικότητας που θα οδηγήσει σε χειροτέρευση των όρων της εργασίας μας και της ζωής μας. Σε ό,τι αφορά τις αμοιβές μας, ήδη ο ΣΜΕΔ κινείται προς την κατεύθυνση του καθορισμού κατώτατων αποδεκτών αμοιβών για τους μεταφραστές, επιμελητές και διορθωτές, ενάντια στη γενικευμένη υποτίμηση της δουλειάς μας και στον υποβολιμαίο «μειοδοτικό» ανταγωνισμό που οι ίδιοι οι εργοδότες μάς έχουν επιβάλει. Σε αυτό το πλαίσιο, θα τεθεί και το αίτημα της κατάργησης όλων των μειώσεων των αμοιβών μας που βασίζονται στα ποσοστά ομοιότητας του προς μετάφραση κειμένου με τη μεταφραστική μνήμη και στην επαναληψιμότητα. Δεν πρόκειται να χαρίσουμε τίποτα από την αξία της δουλειάς μας σε καμιά τεχνολογία, σε καμιά εταιρεία και για κανένα «καλό μας».
