Μεταξύ Γραφής και Ανάγνωσης (Μια εκδήλωση για την επιμέλεια)

«Όσο σημαντική είναι η επιμέλεια για την έκδοση ενός βιβλίου, τόσο “αφανής” και “παραγνωρισμένη” είναι ως δουλειά». Αυτό θα μπορούσε να είναι το συμπέρασμα από την εκδήλωση που διοργάνωσε ο ΣΜΕΔ την Πέμπτη 16/12. Και μάλλον αυτός είναι ο λόγος που έκανε περισσότερους από εκατό φίλους να γεμίσουν ασφυκτικά την όμορφη αίθουσα του Σπιτιού της Κύπρου, που φιλοξένησε την εκδήλωση. Κι αν, όπως ειπώθηκε στην εκδήλωση, ο επιμελητής πρέπει (εκτός από επαγγελματική επάρκεια, γνώσεις και μεράκι) να διαθέτει γερό στομάχι και χιούμορ, φαίνεται ότι έχει έντονη ανάγκη και για επικοινωνία, όχι μόνο με όλους τους συντελεστές της παραγωγής ενός βιβλίου (συγγραφέα, μεταφραστή, τυπογράφο, εκδότη) αλλά και με τους συναδέλφους που γεμίζουν το  χώρο που ανοίγεται «μεταξύ γραφής και ανάγνωσης», δηλαδή το χώρο της επιμέλειας. Γιατί ενώ η δουλειά είναι μοναχική (και «ψυχαναγκαστική», όπως είπε ένας εκ των ομιλητών, προσθέτοντας βέβαια ότι η «ψυχαναγκαστικότητα είναι μια χαρά νοσηρή κατάσταση»), τα προβλήματα είναι κοινά και μόνο με συλλογικές απαντήσεις μπορούν να αντιμετωπιστούν.

Δείτε εδώ φωτογραφίες από την εκδήλωση και εδώ βίντεο με τις ομιλίες της εκδήλωσης. Η συζήτηση πάντως για την επιμέλεια μόλις άρχισε. Συνεχίζεται ήδη στο φόρουμ του Συλλόγου, αλλά θα συνεχιστεί και διά ζώσης σε ανάλογες εκδηλώσεις.

Είναι αδύνατον φυσικά να καταγράψουμε εδώ όλα όσα ειπώθηκαν και συζητήθηκαν στην εκδήλωση, μπορεί ωστόσο να γίνει μια πρώτη σταχυολόγηση των σημείων σύγκλισης και συμφωνίας. Όπως, για παράδειγμα, η διαπίστωση του Δημοσθένη Κερασίδη ότι «ο συγγραφέας, ο μεταφραστής και ο επιμελητής σχηματίζουν ένα ισοσκελές τρίγωνο που καθιστά τους όποιους ανταγωνισμούς μεταξύ τους περιττούς» ή την «εξομολόγηση» του Γιάννη Χάρη ότι ακόμα προσπαθεί να συμφιλιώσει μέσα του τον μεταφραστή με τον επιμελητή: «Το δικαίωμα του αναγνώστη», τόνισε χαρακτηριστικά, «γεννά τις υποχρεώσεις του επιμελητή, ο οποίος, ως διαμεσολαβητής μεταξύ συγγραφέα/μεταφραστή και αναγνώστη, θα κάνει ό,τι μπορεί για να σώσει ό,τι σώζεται».

Η ανάγκη συνεργασίας μεταφραστή (ή συγγραφέα) και επιμελητή επισημάνθηκε εξίσου από όλους τους ομιλητές. «Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τρία μαχαίρια», είπε ο Θωμάς Σκάσσης, «τη γραμματική, το συντακτικό και το λεξιλόγιο. Ωστόσο, αυτά τα μαχαίρια είναι δίκοπα, μπορούν να σε πληγώσουν. Γι’ αυτό και ο επιμελητής έρχεται με τρεις συμβουλές: “κόψε, σύμπτυξε, άλλαξε”». Πλην όμως, η συνεργασία αυτή δεν είναι αναίμακτη και συναντά πολλά εμπόδια: «Τον εκδότη εμποδίζει η οικονομία, τον συγγραφέα η υπεροψία», συμπλήρωσε ο Θωμάς Σκάσσης.

Το ζήτημα της υποβάθμισης της επιμέλειας ακόμα και από τους ίδιους τους επιμελητές αλλά ιδίως από τους εκδότες, τέθηκε εμφατικά από τους ομιλητές. Η Κωστούλα Σκλαβενίτη, π.χ., αναφέρθηκε στην πρακτική κάποιων εκδοτικών οίκων να κυκλοφορούν ειδικά φυλλάδια («οδηγίες προς ναυτιλλομένους») προς τους συνεργάτες τους με υποδείξεις επιμέλειας, σημειώνοντας ότι με αυτό τον τρόπο «υποβαθμίζεται και διαστρέφεται το έργο της επιμέλειας». «Το παράδοξο», συμπλήρωσε, «είναι ότι όσο περισσότερο γίνεται λόγος για την επιμέλεια, τόσο υποβαθμίζονται οι επιμελητές».

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Κώστας Σπαθαράκης τόνισε ότι ο επιμελητής αποτελεί «τον ιδεότυπο του νέου τύπου εργαζομένου», του οποίου ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα είναι η «ελευθερία» (του ελεύθερου –και αυτασφάλιστου− επαγγελματία), όπου όμως  «κυριαρχεί απολύτως το αντικείμενο της εργασίας, ενώ η σχέση χρόνου εργασίας και αμοιβής γίνεται μια μακρινή και κάπως αόρατη, ή ακόμη και δυσάρεστη λεπτομέρεια». Σε αυτό το πλαίσιο, ο νέος επιμελητής, που μπαίνει στο χώρο του βιβλίου με κέφι και όρεξη, σαν ένα παιδί φανατικό για γράμματα, κινδυνεύει να χάσει κάθε ενθουσιασμό για το τυπωμένο βιβλίο μπροστά στην πενιχρή αμοιβή. Γιατί, όπως είπε και ο Δημ. Κερασίδης, «ο επιμελητής δεν μπορεί να κάνει ότι δουλεύει, αλλά ο εκδότης μπορεί κάλλιστα να κάνει ότι τον πληρώνει για το χρόνο του».