Πόσοι άνθρωποι εργάζονται σήμερα στο χώρο της μετάφρασης και της επιμέλειας στην Ελλάδα; Πόσοι από αυτούς καταφέρνουν να ζήσουν από αυτό το επάγγελμα; Πόσοι ζουν αξιοπρεπώς για το διάστημα που το ασκούν; Πόσα βιβλία μεταφράζονται και υπό ποιες συνθήκες; Πόσο καλά γνωρίζονται μεταξύ τους ο μεταφραστής κι ο επιμελητής μιας έκδοσης; Είναι συνεργάτες ή αντίπαλοι; Αν οι απαντήσεις σε κάποια από αυτά τα ερωτήματα σχηματίζουν μια εικόνα κάπως δυσοίωνη, τι μπορούμε να κάνουμε;
Επειδή ανήκουμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στις παραπάνω κατηγορίες, επειδή στην καθημερινότητά μας αντιμετωπίζουμε συχνά τα προβλήματα που αναφέρονται ή υπονοούνται στις ερωτήσεις αυτές, επειδή συχνά μας απασχόλησαν, αλλά πάντα βρισκόμασταν μόνοι απέναντί τους, αποφασίσαμε να συναντηθούμε, για να καταφέρουμε να κάνουμε κάτι όλοι μαζί.
Η (Πρωτοβουλία Μεταφραστών Επιμελητών) είναι ένας συλλογικός φορέας επαγγελματιών μεταφραστών και επιμελητών που εργάζονται στο χώρο των εκδόσεων. Από τη φύση της δουλειάς μας εργαζόμαστε συνήθως μόνοι, όπως μόνοι διαχειριζόμαστε τις σχέσεις μας με τους εκάστοτε εργοδότες μας. Η αρχική μας λοιπόν επιθυμία ήταν να μπορέσουμε να συναντηθούμε με άλλους συναδέλφους και να συζητήσουμε, να θέσουμε τα προβλήματά μας, να δούμε αν είναι κοινά, να σκεφτούμε πιθανές λύσεις, να προβληματιστούμε γενικότερα πάνω στις συνθήκες της δουλειάς μας.
Μετά τις αρχικές μας συναντήσεις, μπορούμε πλέον να πούμε από κοινού τα εξής:
Πόσο είπες τη σελίδα;
Μετάφραση και επιμέλεια παραμένουν εξαιρετικά κακοπληρωμένες δουλειές. Η αναντιστοιχία ανάμεσα στις απαιτήσεις της δουλειάς, τη σημασία της και τις απολαβές της είναι τόσο κραυγαλέα ώστε να μην είναι λίγοι εκείνοι που σύντομα αναγκάζονται να αλλάξουν επάγγελμα. Για εμάς το αίτημα είναι να ζούμε από τη δουλειά μας. Η καθιέρωση μιας ελάχιστης τιμής ανά σελίδα είναι απαραίτητος στόχος.
Και όταν λες σελίδα…
Δεκαεξασέλιδο, σελίδα, λέξη, χαρακτήρας, του πρωτοτύπου, της μετάφρασης… Θα ήταν μάλλον χρήσιμο για όλους να καθιερωθεί επιτέλους ένας σταθερός τρόπος μέτρησης της εργασίας, μια πρότυπη σελίδα. Επί αυτής και η ελάχιστη αμοιβή.
Πληρωμές το άλλο τρίμηνο
Οι καθυστερήσεις στις πληρωμές είναι μάλλον ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Ζήτημα στοιχειώδες, που θα έπρεπε να προβλέπεται από το συμβόλαιο με τον εργοδότη. Δεν δουλεύουμε από χόμπι αλλά για βιοπορισμό και το αντίτιμο της δουλειάς μας πρέπει να καταβάλλεται εδώ και τώρα.
Συμβόλαια
Η υπογραφή συμφωνητικού όπου αναφέρονται οι όροι της συνεργασίας (αμοιβή, προθεσμίες, άλλες ρήτρες) δεν είναι θέμα εμπιστοσύνης μεταξύ των συμβαλλομένων, είναι ζήτημα τυπικής επαγγελματικής πρακτικής, που εξασφαλίζει και τις δύο πλευρές. Η κατάρτιση ενός πρότυπου συμβολαίου, ή η συγκέντρωση των βασικών όρων που θα πρέπει να περιλαμβάνονται σε αυτό είναι ένας σημαντικός στόχος.
Μα εγώ άλλα είχα γράψει…
Η συνεργασία μεταξύ μεταφραστή και επιμελητή είναι σπάνιο φαινόμενο. Ο ένας ξοδεύει μήνες ενδελεχούς δουλειάς πάνω σε ένα κείμενο, ο άλλος καλείται να το διορθώσει, χωρίς να έχει πρόσβαση σε αυτή τη δουλειά. Η συνεργασία θα βοηθούσε τον επιμελητή και θα διασφάλιζε το σεβασμό στο έργο του μεταφραστή και τα δικαιώματα επάνω στη δουλειά του. Επιπλέον θα έδινε σίγουρα πολύ καλύτερα αποτελέσματα. Και θα χρειαστεί να επιβάλουμε οι ίδιοι τους εαυτούς μας ως συνεργάτες.
Ρέει το κείμενο;
Μεταφραστές και επιμελητές είναι κατά κανόνα σχεδόν αόρατοι. Στις λίγες κριτικές βιβλίου όπου υπάρχει κάποια αναφορά στη μετάφραση, αυτή περιορίζεται συνήθως σε κοινοτοπίες –όπως ο τίτλος της παραγράφου– ή σε εντοπισμό συγκεκριμένων σφαλμάτων, πρακτική εξαιρετικά αμφίβολη για τη συνολική εκτίμηση μιας μετάφρασης. Όσο για τους επιμελητές –που η δουλειά τους είναι εκ φύσεως λιγότερο εμφανής– ούτε λόγος. Το να βγάλουμε τη δουλειά μας από την αφάνεια σημαίνει καλύτερη δουλειά, καλύτερους αναγνώστες, καλύτερα βιβλία.
Πρωτοβουλία όχι συντεχνία
Γιατί όμως μία ακόμα συλλογικότητα στον κλάδο; Πρώτον γιατί εδώ βρίσκονται μαζί μεταφραστές και επιμελητές. Δεύτερον λόγω του χαρακτήρα των υπόλοιπων. Απ’ ό,τι έχουμε δει ως τώρα, βασικό μέλημα των συλλόγων, ενώσεων, εταιρειών και λοιπών ομάδων που υπάρχουν είναι η οριοθέτηση του επαγγέλματος, η προσπάθεια να καθορίσουν οι ίδιοι ποιος δικαιούται ή δεν δικαιούται να το ασκεί. Σκοπός μιας συλλογικής οργάνωσης εργαζομένων δεν μπορεί να είναι ο έλεγχος και ο αποκλεισμός οσων δεν είναι αρκετά «καλοί», αλλά η ανάδειξη των κοινών προβλημάτων και η διεκδίκηση καλυτερων όρων εργασίας για όλους, η εύρεση τρόπων ενότητας και συσπείρωσης όσων εργάζονται ή επιθυμούν να εργαστούν σ' αυτό τον κλάδο.
Τέλος, είναι προφανές ότι τα ερωτήματα αυτά αφορούν κυρίως όσους εργάζονται στο χώρο των εκδόσεων. Ο λόγος για τον οποίο περιοριζόμαστε στο χώρο αυτό είναι συμπτωματικός. Έτυχε όλοι μας να απασχολούμαστε κυρίως εκεί. Όμως, η μετάφραση-επιμέλεια είναι ένας πολύ ευρύτερος τομέας, που περιλαμβάνει τον ημερήσιο και περιοδικό τύπο, τεχνικά κείμενα, τον υποτιτλισμό ή και τη διερμηνεία. Ίσως λοιπόν να ήταν εφικτή και μία ευρύτερη επικοινωνία του κλάδου και σίγουρα θα ήταν καλοδεχούμενη.
Αν λοιπόν πονάει ο αυχένας σας, αν στον ύπνο σας ακούτε το τσίκι τσίκι του πληκτρολογίου, αν ξυπνάτε μέσα στη νύχτα επειδή ξαφνικά σας ήρθε η σωστή λέξη, αν δουλεύετε με δυο ζακέτες, αν έχετε κρύα πόδια, αν διαβάζετε βιβλία με κόκκινο στυλό στο χέρι, αν τα μάτια σας μονίμως τσούζουν, αν πίνετε καφέ μετά τις 9 το βράδυ, αν κάνετε find στο σπίτι για να βρείτε τα κλειδιά σας, έχουμε μάλλον αρκετά πράγματα να συζητήσουμε.
Επειδή ανήκουμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στις παραπάνω κατηγορίες, επειδή στην καθημερινότητά μας αντιμετωπίζουμε συχνά τα προβλήματα που αναφέρονται ή υπονοούνται στις ερωτήσεις αυτές, επειδή συχνά μας απασχόλησαν, αλλά πάντα βρισκόμασταν μόνοι απέναντί τους, αποφασίσαμε να συναντηθούμε, για να καταφέρουμε να κάνουμε κάτι όλοι μαζί.
Η (Πρωτοβουλία Μεταφραστών Επιμελητών) είναι ένας συλλογικός φορέας επαγγελματιών μεταφραστών και επιμελητών που εργάζονται στο χώρο των εκδόσεων. Από τη φύση της δουλειάς μας εργαζόμαστε συνήθως μόνοι, όπως μόνοι διαχειριζόμαστε τις σχέσεις μας με τους εκάστοτε εργοδότες μας. Η αρχική μας λοιπόν επιθυμία ήταν να μπορέσουμε να συναντηθούμε με άλλους συναδέλφους και να συζητήσουμε, να θέσουμε τα προβλήματά μας, να δούμε αν είναι κοινά, να σκεφτούμε πιθανές λύσεις, να προβληματιστούμε γενικότερα πάνω στις συνθήκες της δουλειάς μας.
Μετά τις αρχικές μας συναντήσεις, μπορούμε πλέον να πούμε από κοινού τα εξής:
Πόσο είπες τη σελίδα;
Μετάφραση και επιμέλεια παραμένουν εξαιρετικά κακοπληρωμένες δουλειές. Η αναντιστοιχία ανάμεσα στις απαιτήσεις της δουλειάς, τη σημασία της και τις απολαβές της είναι τόσο κραυγαλέα ώστε να μην είναι λίγοι εκείνοι που σύντομα αναγκάζονται να αλλάξουν επάγγελμα. Για εμάς το αίτημα είναι να ζούμε από τη δουλειά μας. Η καθιέρωση μιας ελάχιστης τιμής ανά σελίδα είναι απαραίτητος στόχος.
Και όταν λες σελίδα…
Δεκαεξασέλιδο, σελίδα, λέξη, χαρακτήρας, του πρωτοτύπου, της μετάφρασης… Θα ήταν μάλλον χρήσιμο για όλους να καθιερωθεί επιτέλους ένας σταθερός τρόπος μέτρησης της εργασίας, μια πρότυπη σελίδα. Επί αυτής και η ελάχιστη αμοιβή.
Πληρωμές το άλλο τρίμηνο
Οι καθυστερήσεις στις πληρωμές είναι μάλλον ο κανόνας παρά η εξαίρεση. Ζήτημα στοιχειώδες, που θα έπρεπε να προβλέπεται από το συμβόλαιο με τον εργοδότη. Δεν δουλεύουμε από χόμπι αλλά για βιοπορισμό και το αντίτιμο της δουλειάς μας πρέπει να καταβάλλεται εδώ και τώρα.
Συμβόλαια
Η υπογραφή συμφωνητικού όπου αναφέρονται οι όροι της συνεργασίας (αμοιβή, προθεσμίες, άλλες ρήτρες) δεν είναι θέμα εμπιστοσύνης μεταξύ των συμβαλλομένων, είναι ζήτημα τυπικής επαγγελματικής πρακτικής, που εξασφαλίζει και τις δύο πλευρές. Η κατάρτιση ενός πρότυπου συμβολαίου, ή η συγκέντρωση των βασικών όρων που θα πρέπει να περιλαμβάνονται σε αυτό είναι ένας σημαντικός στόχος.
Μα εγώ άλλα είχα γράψει…
Η συνεργασία μεταξύ μεταφραστή και επιμελητή είναι σπάνιο φαινόμενο. Ο ένας ξοδεύει μήνες ενδελεχούς δουλειάς πάνω σε ένα κείμενο, ο άλλος καλείται να το διορθώσει, χωρίς να έχει πρόσβαση σε αυτή τη δουλειά. Η συνεργασία θα βοηθούσε τον επιμελητή και θα διασφάλιζε το σεβασμό στο έργο του μεταφραστή και τα δικαιώματα επάνω στη δουλειά του. Επιπλέον θα έδινε σίγουρα πολύ καλύτερα αποτελέσματα. Και θα χρειαστεί να επιβάλουμε οι ίδιοι τους εαυτούς μας ως συνεργάτες.
Ρέει το κείμενο;
Μεταφραστές και επιμελητές είναι κατά κανόνα σχεδόν αόρατοι. Στις λίγες κριτικές βιβλίου όπου υπάρχει κάποια αναφορά στη μετάφραση, αυτή περιορίζεται συνήθως σε κοινοτοπίες –όπως ο τίτλος της παραγράφου– ή σε εντοπισμό συγκεκριμένων σφαλμάτων, πρακτική εξαιρετικά αμφίβολη για τη συνολική εκτίμηση μιας μετάφρασης. Όσο για τους επιμελητές –που η δουλειά τους είναι εκ φύσεως λιγότερο εμφανής– ούτε λόγος. Το να βγάλουμε τη δουλειά μας από την αφάνεια σημαίνει καλύτερη δουλειά, καλύτερους αναγνώστες, καλύτερα βιβλία.
Πρωτοβουλία όχι συντεχνία
Γιατί όμως μία ακόμα συλλογικότητα στον κλάδο; Πρώτον γιατί εδώ βρίσκονται μαζί μεταφραστές και επιμελητές. Δεύτερον λόγω του χαρακτήρα των υπόλοιπων. Απ’ ό,τι έχουμε δει ως τώρα, βασικό μέλημα των συλλόγων, ενώσεων, εταιρειών και λοιπών ομάδων που υπάρχουν είναι η οριοθέτηση του επαγγέλματος, η προσπάθεια να καθορίσουν οι ίδιοι ποιος δικαιούται ή δεν δικαιούται να το ασκεί. Σκοπός μιας συλλογικής οργάνωσης εργαζομένων δεν μπορεί να είναι ο έλεγχος και ο αποκλεισμός οσων δεν είναι αρκετά «καλοί», αλλά η ανάδειξη των κοινών προβλημάτων και η διεκδίκηση καλυτερων όρων εργασίας για όλους, η εύρεση τρόπων ενότητας και συσπείρωσης όσων εργάζονται ή επιθυμούν να εργαστούν σ' αυτό τον κλάδο.
Τέλος, είναι προφανές ότι τα ερωτήματα αυτά αφορούν κυρίως όσους εργάζονται στο χώρο των εκδόσεων. Ο λόγος για τον οποίο περιοριζόμαστε στο χώρο αυτό είναι συμπτωματικός. Έτυχε όλοι μας να απασχολούμαστε κυρίως εκεί. Όμως, η μετάφραση-επιμέλεια είναι ένας πολύ ευρύτερος τομέας, που περιλαμβάνει τον ημερήσιο και περιοδικό τύπο, τεχνικά κείμενα, τον υποτιτλισμό ή και τη διερμηνεία. Ίσως λοιπόν να ήταν εφικτή και μία ευρύτερη επικοινωνία του κλάδου και σίγουρα θα ήταν καλοδεχούμενη.
Αν λοιπόν πονάει ο αυχένας σας, αν στον ύπνο σας ακούτε το τσίκι τσίκι του πληκτρολογίου, αν ξυπνάτε μέσα στη νύχτα επειδή ξαφνικά σας ήρθε η σωστή λέξη, αν δουλεύετε με δυο ζακέτες, αν έχετε κρύα πόδια, αν διαβάζετε βιβλία με κόκκινο στυλό στο χέρι, αν τα μάτια σας μονίμως τσούζουν, αν πίνετε καφέ μετά τις 9 το βράδυ, αν κάνετε find στο σπίτι για να βρείτε τα κλειδιά σας, έχουμε μάλλον αρκετά πράγματα να συζητήσουμε.
